TAKKAN TAIB MAHMUD TAK TAU?

Perjuangan suku Penan

Cabaran paling besar golongan warga emas suku Penan dalam menyelamatkan budaya mereka di hutan Borneo ialah apabila generasi mudanya langsung tidak berminat memelihara hutan tersebut.

PAUL JOHN (kiri) dan Roland Allen berbual-bual di rumah mereka di Perkampungan Long Main, di Miri, Sarawak.

KETIKA ngauman mesin gergaji rantai kedengaran dari jauh, Ajang Kiew, 54, salah seorang lelaki dari suku Penan, hilang perjuangan untuk menyelamatkan budayanya di hutan hujan Borneo.

Kemusnahan alam sekitar yang dilakukan oleh syarikat-syarikat pembalakan yang menceroboh hingga ke wilayah suku Penan bukan satu-satunya cabaran yang dihadapi orang-orangnya yang kini kebanyakan mereka hidup di kawasan kampung.

Ketika pembalak membina jalan untuk masuk ke hutan tebal bagi membolehkan mereka mengeluarkan balak-balak yang ditebang, mereka turut membuka laluan ke dunia moden termasuk televisyen, makanan ringan dan idea-idea baru.

Di kawasan perkhemahan pembalak dan di penempatan suku Penan, televisyen satelit kini satu perkara biasa. Ia dijana oleh bekalan elektrik melalui generator diesel atau pam mini hidro-elektrik.

Ajang berkata, bahawa ketika pelindung hutan semakin hilang, generasi muda Penan tidak lagi mempunyai keinginan terhadap alam persekitaran semula jadi atau budaya tradisi mereka yang kuno dan cara kehidupan.

Mereka lebih suka mendengar muzik pop berbanding suara binatang-binatang liar, serangga atau unggas di rimba; menggemari makanan segera seperti McDonalds berbanding diet daging babi atau rusa.

"Ya, memang saya mahukan sekolah dan klinik tetapi kami perlukan hutan ini untuk memelihara budaya kami," kata Ajang di daerah Long San, lebih kurang 200 kilometer dari tenggara Miri, bandar yang kaya dengan minyak di Sarawak.

"Di kampung saya di Long Sayan, pembalak-pembalak telah memusnahkan hutan termasuk perkuburan nenek moyang kami," jelas Ajang yang merupakan pengerusi Persatuan Penan di Sarawak.

"Jika habitat dan hasil-hasil hutan pupus, budaya kami juga akan turut pupus dan hilang dari muka bumi ini."

Tetapi bagi Roland Allen, 21, seorang mahasiswa dari sebuah universiti di Sarawak berkata, dia tidak mempunyai minat atau keinginan untuk memelihara hutan dan budayanya yang semakin pupus.

"Saya lebih suka tinggal di bandar dan menikmati gaya hidup moden," katanya kepada AFP sewaktu lawatan ke rumah pusaka nenek moyangnya di Kampung Long Main, setengah jam perjalanan menaiki helikopter dari Long San.

"Kami perlu korbankan hutan ini untuk lebih maju ke hadapan. Pendidikan merupakan senjata utama. Kami perlukan jalan, sekolah dan juga klinik perubatan," tegasnya.

Di belakang rumah Allen, terdapat pam mini hidro-elektrik yang ditaja oleh syarikat pembalakan gergasi, Samling yang mampu menjana kuasa elektrik dalam kuantiti yang besar.

Perancangan Samling untuk membina jalan baru ke Long Main tergendala disebabkan segelintir suku Penan yang bertindak menghalang tindakan tersebut demi memelihara hutan mereka.

Firma itu yang tersenarai dalam stok pertukaran Hong Kong, menerbangkan sekumpulan wartawan antarabangsa ke kawasan tersebut untuk mendengar cerita daripada kedua-dua belah pihak.

Allen berkata, tanpa jalan, kehidupan agak sukar buat 150 penduduk di Long Main terutamanya sewaktu musim hujan apabila perjalanan di sepanjang hutan atau sungai menjadi lebih berbahaya.

Seorang lagi anak muda, Paul John, 22, yang pulang ke kampung selepas gagal mendapat sebarang pekerjaan turut merasakan perkara yang sama.

"Saya membantu ibu bapa memburu babi hutan. Saya gembira berada di sini. Tetapi kami perlu berubah. Kami perlukan pekerjaan. Hidup di hutan amat susah. Suku kaum Penan perlukan perubahan untuk maju," katanya.

Ajang ternyata menghadapi masalah besar oleh generasi baru yang tidak berminat memelihara hutan mereka.

Dahulu dia sendiri pernah menganjurkan satu kepungan untuk menghalang syarikat pembalakan mengeluarkan hasil balak yang ditebang dan beliau dipenjarakan sebanyak tiga kali kerana kempennya itu.

Samling menegaskan, mereka hanya menebang pokok balak yang terpilih dan pokok yang mempunyai nilai komersial manakala lain-lain pokok seperti rotan dan sagu tidak disentuh.

Tambahnya, mereka mahu menggunakan kawasan pembalakan ini untuk mempromosikan pelancongan perhutanan.

Antaranya dengan melatih penduduk tempatan sebagai pemandu pelancong dan membantu membawa pelancong asing melawat air terjun atau kawasan perkampungan dan menyaksikan sendiri kemahiran tradisional dan budaya kaum Penan.

Raymond Abin dari Institut Kajiselidik Borneo di Miri berkata, budaya Penan kini semakin terhapus.

"Apabila mereka terdedah kepada pengaruh dunia luar, masalah sosial seperti minum arak semakin membimbangkan," katanya.

Tambah Raymond lagi, kadar perceraian turut meningkat terutamanya antara wanita Penan yang mengahwini orang luar yang bekerja dengan syarikat pembalakan.

"Apabila syarikat pembalakan menyelesaikan tugas mereka di satu-satu kawasan, pekerja itu kemudian meninggalkan keluarga Penan yang dikahwininya."

Raymond berkata, terdapat sekurang-kurangnya 15,000 suku Penan di Sarawak termasuk 300 yang masih menetap secara nomad di dalam hutan.- AFP